Φλεγμονή: Τι Είναι, Γιατί Συμβαίνει και Πώς την Αναγνωρίζουμε

Η φλεγμονή είναι ένας μηχανισμός του σώματος που μας βοηθά να αντιμετωπίζουμε τραυματισμούς και να καταπολεμούμε λοιμώξεις. Πρόκειται για μία πολύπλοκη διαδικασία που παίζει καθοριστικό ρόλο στην προστασία της υγείας μας. Πρώτος ο Κέλσος, Ρωμαίος γιατρός του 1ου αιώνα μ.Χ., περιέγραψε τη φλεγμονή με τέσσερα βασικά σημεία: ερυθρότητα (κοκκίνισμα), πρήξιμο, θερμότητα και πόνο. Σήμερα, αναγνωρίζουμε ότι υπάρχει και ένα πέμπτο σημείο, η απώλεια της λειτουργικότητας της περιοχής.

Τι Είναι η Φλεγμονή;

Η φλεγμονή είναι η φυσική αντίδραση του σώματος σε βλαβερές ουσίες, βακτήρια, ιούς, ή τραυματισμούς. Όταν ένας ιστός υποστεί βλάβη, το ανοσοποιητικό σύστημα (το σύστημα άμυνας του σώματος) στέλνει κύτταρα και ουσίες στην περιοχή για να βοηθήσουν στην αποκατάσταση της ζημιάς. Αυτός ο «στρατός» περιλαμβάνει ειδικά κύτταρα του αίματος, όπως τα λευκά αιμοσφαίρια, που δουλεύουν για να «καθαρίσουν» την περιοχή από εισβολείς και να ξεκινήσουν τη διαδικασία επούλωσης.

Γιατί Συμβαίνει η Φλεγμονή;

Η φλεγμονή είναι μέρος της φυσικής άμυνας του σώματός μας και μας προστατεύει από σοβαρότερες βλάβες. Για παράδειγμα, όταν κοπούμε, το σώμα «ξυπνά» αυτόματα τη διαδικασία της φλεγμονής για να αποτρέψει τα βακτήρια να εισέλθουν και να προκαλέσουν μόλυνση. Η φλεγμονή στέλνει απαραίτητες ουσίες και κύτταρα επούλωσης στο σημείο της πληγής. Έτσι, είναι σαν να λέμε ένας “φυσικός συναγερμός” που σηματοδοτεί ότι κάτι συμβαίνει και πρέπει να το αντιμετωπίσουμε.

Τα Σημάδια της Φλεγμονής

Όπως ανέφερε πρώτος ο Κέλσος, η φλεγμονή εμφανίζεται με τέσσερα βασικά σημάδια, τα οποία μπορούν να βοηθήσουν στη διάγνωσή της:

1. Ερυθρότητα: Η περιοχή γύρω από τη βλάβη γίνεται κόκκινη, καθώς περισσότερο αίμα κυκλοφορεί εκεί για να βοηθήσει στην αποκατάσταση.
2. Πρήξιμο: Η περιοχή μπορεί να φουσκώσει, γιατί το σώμα στέλνει υγρά και κύτταρα στην περιοχή για την καταπολέμηση της λοίμωξης.
3. Θερμότητα: Η αυξημένη θερμοκρασία στην περιοχή είναι αποτέλεσμα της μεγαλύτερης ροής αίματος, που βοηθάει στην αποκατάσταση της βλάβης.
4. Πόνος: Το πρήξιμο και η πίεση των νεύρων προκαλούν πόνο, κάτι που μας ειδοποιεί να μην πιέζουμε την περιοχή και να της δώσουμε χρόνο να επουλωθεί.
5. Απώλεια Λειτουργικότητας: Σε πιο σοβαρές περιπτώσεις, μπορεί να υπάρχει και δυσκολία στη χρήση της περιοχής, όπως όταν πονάει ένα χέρι ή ένα γόνατο λόγω φλεγμονής.

Τύποι Φλεγμονής

Υπάρχουν δύο βασικοί τύποι φλεγμονής:

• Οξεία Φλεγμονή: Αυτή είναι μια γρήγορη αντίδραση του σώματος σε τραυματισμούς ή λοιμώξεις και διαρκεί λίγες ημέρες. Ένα παράδειγμα είναι το πρήξιμο γύρω από μία πληγή ή ένα διάστρεμμα στον αστράγαλο.
• Χρόνια Φλεγμονή: Αυτή συμβαίνει όταν η φλεγμονή παραμένει για μεγάλο χρονικό διάστημα και μπορεί να προκαλέσει μεγαλύτερη βλάβη στους ιστούς. Μια παρατεταμένη φλεγμονή μπορεί να συνδέεται με ασθένειες, όπως η αρθρίτιδα ή οι καρδιοπάθειες.

Αιτίες Φλεγμονής

Η φλεγμονή είναι η απάντηση του σώματος σε επιβλαβείς παράγοντες, όπως λοιμώξεις, τραυματισμοί, τοξικές ουσίες και αλλεργίες. Αν και αποτελεί έναν φυσικό μηχανισμό άμυνας που βοηθά το σώμα να θεραπευτεί, όταν εμφανίζεται χωρίς αιτία ή γίνεται χρόνια, μπορεί να προκαλέσει σοβαρές παθήσεις.Οι Βασικές Αιτίες της Φλεγμονής είναι:

1. Λοιμώξεις από Μικρόβια:Τα βακτήρια, οι ιοί και οι μύκητες είναι παράγοντες που προκαλούν συχνά φλεγμονή. Όταν το ανοσοποιητικό σύστημα εντοπίζει αυτούς τους παθογόνους οργανισμούς, ενεργοποιεί μία φλεγμονώδη αντίδραση για να τους καταπολεμήσει. Για παράδειγμα, η φαρυγγίτιδα από στρεπτόκοκκο (μικρόβιο) προκαλεί πρήξιμο, πόνο και πυρετό, όλα συμπτώματα φλεγμονής που βοηθούν το σώμα να αντιμετωπίσει τη λοίμωξη.
2. Τραυματισμοί:Η φλεγμονή εμφανίζεται και μετά από τραυματισμούς, όπως κοψίματα, χτυπήματα ή κατάγματα. Όταν ένας ιστός καταστρέφεται, το σώμα στέλνει αιμοπετάλια (κύτταρα που βοηθούν στην πήξη του αίματος) και φλεγμονώδεις παράγοντες στην περιοχή, για να περιορίσει τη ζημιά και να ξεκινήσει τη διαδικασία επούλωσης.
3. Αυτοάνοσα Νοσήματα: Στα αυτοάνοσα νοσήματα, το ανοσοποιητικό σύστημα επιτίθεται στους δικούς του ιστούς, θεωρώντας τους ως ξένους ή βλαβερούς. Αυτό οδηγεί σε χρόνια φλεγμονή και καταστροφή των ιστών. Παραδείγματα τέτοιων ασθενειών είναι η ρευματοειδής αρθρίτιδα, όπου οι αρθρώσεις προσβάλλονται από φλεγμονή, και ο συστηματικός ερυθηματώδης λύκος, που επηρεάζει διάφορα όργανα.
4. Αλλεργικές Αντιδράσεις: Όταν το σώμα έρχεται σε επαφή με αλλεργιογόνα, όπως γύρη, σκόνη ή συγκεκριμένα τρόφιμα, το ανοσοποιητικό σύστημα αντιδρά υπερβολικά και προκαλεί φλεγμονή. Τα αλλεργικά συμπτώματα όπως φτάρνισμα, φαγούρα και πρήξιμο είναι αποτέλεσμα αυτής της φλεγμονώδους απόκρισης του οργανισμού.
5. Τοξικές Ουσίες και Ρύποι: Ορισμένες χημικές ουσίες, όπως ο καπνός του τσιγάρου, οι ρύποι από το περιβάλλον ή τα χημικά πρόσθετα στις τροφές, μπορούν να προκαλέσουν φλεγμονή στο σώμα. Η χρόνια έκθεση σε τέτοιες ουσίες μπορεί να οδηγήσει σε μακροχρόνια φλεγμονή, επηρεάζοντας αρνητικά το αναπνευστικό σύστημα, την καρδιά και άλλα όργανα.
6. Παχυσαρκία και Κακή Διατροφή: Η παχυσαρκία θεωρείται αιτία χρόνιας φλεγμονής, επειδή τα λιποκύτταρα παράγουν φλεγμονώδεις ουσίες, οι οποίες επηρεάζουν ολόκληρο το σώμα. Επίσης, η διατροφή που είναι πλούσια σε επεξεργασμένα τρόφιμα, ζάχαρη και ανθυγιεινά λιπαρά μπορεί να προκαλέσει φλεγμονή και να αυξήσει τον κίνδυνο χρόνιων ασθενειών.
7. Στρες: Το χρόνιο στρες επηρεάζει αρνητικά το ανοσοποιητικό σύστημα και μπορεί να οδηγήσει σε φλεγμονή. Το σώμα σε καταστάσεις στρες παράγει ορμόνες, όπως η κορτιζόλη, που, όταν βρίσκονται σε υψηλά επίπεδα για μεγάλο χρονικό διάστημα, μπορούν να επιβαρύνουν το σώμα και να οδηγήσουν σε φλεγμονώδεις αντιδράσεις.

Οι Κίνδυνοι της Φλεγμονής για τον Οργανισμό

Η οξεία φλεγμονή είναι συνήθως ωφέλιμη, καθώς περιορίζεται σε σύντομο χρονικό διάστημα και βοηθά στην αποκατάσταση του σώματος. Ωστόσο, η χρόνια φλεγμονή, η οποία διαρκεί για μεγαλύτερες περιόδους και επιμένει χωρίς πραγματική αιτία, είναι αυτή που μπορεί να βλάψει το σώμα. Η χρόνια φλεγμονή συνδέεται με πολλές σοβαρές παθήσεις, όπως οι καρδιοπάθειες, οι νευροεκφυλιστικές νόσοι και διάφοροι τύποι καρκίνου. Η φλεγμονή αν και αποτελεί έναν φυσικό μηχανισμό άμυνας που βοηθά το σώμα να θεραπευτεί, όταν εμφανίζεται χωρίς αιτία ή γίνεται χρόνια, μπορεί να προκαλέσει σοβαρές παθήσεις.

• Αυτοάνοσα Νοσήματα: Σε μερικές περιπτώσεις, το ανοσοποιητικό σύστημα μπορεί να «μπερδευτεί» και να αναγνωρίσει τα κύτταρα του ίδιου του σώματος ως εχθρικά. Αυτό μπορεί να οδηγήσει σε αυτοάνοσα νοσήματα όπως ο συστηματικός ερυθηματώδης λύκος και η σκλήρυνση κατά πλάκας, όπου η φλεγμονή καταστρέφει υγιείς ιστούς, προκαλώντας βλάβες σε ζωτικά όργανα.
• Καρκίνος: Η χρόνια φλεγμονή μπορεί να αυξήσει τον κίνδυνο ανάπτυξης καρκίνου. Ορισμένες φλεγμονώδεις καταστάσεις, όπως η χρόνια ηπατίτιδα ή η κολίτιδα, μπορούν να αυξήσουν την πιθανότητα ανάπτυξης καρκίνου στο συκώτι ή το παχύ έντερο, αντίστοιχα. Η φλεγμονή προκαλεί βλάβες στο DNA και επηρεάζει τη φυσιολογική αναγέννηση των κυττάρων, επιτρέποντας στα καρκινικά κύτταρα να πολλαπλασιαστούν.
• Καρδιαγγειακές Παθήσεις: Η φλεγμονή παίζει σημαντικό ρόλο στη συσσώρευση πλάκας στα τοιχώματα των αρτηριών (αθηροσκλήρωση). Αυτή η συσσώρευση μπορεί να φράξει τις αρτηρίες και να αυξήσει τον κίνδυνο εμφράγματος ή εγκεφαλικού επεισοδίου. Εάν η φλεγμονή επιδεινώνεται, τα αιμοφόρα αγγεία μπορεί να υποστούν βλάβες και να περιοριστεί η ροή του αίματος, επηρεάζοντας την καρδιά και τον εγκέφαλο.
• Νευροεκφυλιστικές Παθήσεις: Η φλεγμονή στον εγκέφαλο συνδέεται με νευροεκφυλιστικές παθήσεις, όπως η νόσος Αλτσχάιμερ και το Πάρκινσον. Οι φλεγμονώδεις αντιδράσεις στα εγκεφαλικά κύτταρα μπορούν να οδηγήσουν σε απώλεια νευρώνων, κάτι που επηρεάζει αρνητικά τη μνήμη, την κίνηση και τη γενική λειτουργία του εγκεφάλου.

Εργαστηριακοί Δείκτες για την Ανίχνευση Φλεγμονής στο Σώμα

Υπάρχουν αρκετοί εργαστηριακοί δείκτες που χρησιμοποιούνται για να υποδείξουν την ύπαρξη φλεγμονής στο σώμα. Αυτοί οι δείκτες βοηθούν στην ανίχνευση τόσο της παρουσίας όσο και του βαθμού της φλεγμονής. Εδώ είναι μερικοί από τους βασικούς δείκτες:

1. C-αντιδρώσα πρωτεΐνη (CRP): Η CRP είναι μια πρωτεΐνη που παράγεται από το ήπαρ ως απάντηση στη φλεγμονή. Αυξημένα επίπεδα CRP συνήθως δείχνουν οξεία φλεγμονώδη αντίδραση στο σώμα, όπως συμβαίνει σε λοιμώξεις ή φλεγμονώδεις ασθένειες.
2. Ρυθμός καθίζησης ερυθρών αιμοσφαιρίων (ESR): Ο ESR μετρά την ταχύτητα με την οποία τα ερυθρά αιμοσφαίρια καθιζάνουν στον πυθμένα ενός δοκιμαστικού σωλήνα. Ταχύτερη καθίζηση μπορεί να υποδεικνύει φλεγμονή, καθώς οι πρωτεΐνες που παράγονται κατά τη φλεγμονή προκαλούν συσσώρευση των αιμοσφαιρίων.
3. Ινωδογόνο: Αυτή η πρωτεΐνη, που επίσης παράγεται από το ήπαρ, είναι απαραίτητη για την πήξη του αίματος και συχνά αυξάνεται σε περίπτωση φλεγμονής. Αυξημένα επίπεδα ινωδογόνου μπορεί να αποτελούν ένδειξη φλεγμονής και τραυματισμού ιστών.
4. Ιντερλευκίνη-6 (IL-6): Η IL-6 είναι μια κυτοκίνη, δηλαδή μια πρωτεΐνη σηματοδότησης, που παίζει κεντρικό ρόλο στην ανοσολογική απόκριση της φλεγμονής. Αυξημένα επίπεδα IL-6 συνδέονται συχνά με χρόνιες φλεγμονές και χρησιμοποιούνται για την παρακολούθηση αυτοάνοσων νοσημάτων ή λοιμώξεων.
5. Παράγοντας Νέκρωσης Όγκων Άλφα (TNF-α): Μια άλλη κυτοκίνη, ο TNF-α εμπλέκεται στη συστηματική φλεγμονή και μπορεί να είναι αυξημένος σε παθήσεις όπως η ρευματοειδής αρθρίτιδα και η φλεγμονώδης νόσος του εντέρου.
6. Φερριτίνη: Γνωστή κυρίως ως πρωτεΐνη αποθήκευσης σιδήρου, η φερριτίνη μπορεί επίσης να αυξηθεί ως απάντηση στη φλεγμονή. Αυξημένα επίπεδα φερριτίνης μπορεί να σχετίζονται με χρόνιες φλεγμονώδεις ασθένειες, λοιμώξεις και ορισμένους τύπους καρκίνου.
7. Αριθμός λευκών αιμοσφαιρίων (WBC): Αυξημένος αριθμός λευκών αιμοσφαιρίων συχνά υποδηλώνει φλεγμονή ή λοίμωξη. Οι διαφορετικοί τύποι λευκών αιμοσφαιρίων, όπως τα ουδετερόφιλα ή τα λεμφοκύτταρα, μπορούν να βοηθήσουν να καθοριστεί ο τύπος της φλεγμονής (βακτηριακή ή ιογενής).
8. Αιμοπετάλια: Τα αιμοπετάλια είναι κύτταρα του αίματος που συμμετέχουν στην πήξη και την επούλωση. Σε περιπτώσεις φλεγμονής, τα επίπεδα των αιμοπεταλίων μπορεί να αυξηθούν (θρομβοκυττάρωση) ή να μειωθούν, ανάλογα με τη φύση και τη σοβαρότητα της φλεγμονώδους αντίδρασης.
9. Προκαλσιτονίνη: Αυτός ο δείκτης μπορεί να αυξηθεί σε βακτηριακές λοιμώξεις και είναι ιδιαίτερα χρήσιμος για τη διάκριση μεταξύ βακτηριακών και ιογενών λοιμώξεων, ειδικά σε περιπτώσεις σηψαιμίας ή συστηματικής φλεγμονώδους αντίδρασης.

Φάρμακα για τη Θεραπεία της Φλεγμονής: Τι Πρέπει να Γνωρίζουμε

Η αντιμετώπιση της φλεγμονής απαιτεί πρώτα να εντοπιστεί και να αντιμετωπιστεί η αιτία που την προκάλεσε. Για παράδειγμα, αν η φλεγμονή οφείλεται σε λοίμωξη, η θεραπεία επικεντρώνεται στην καταπολέμηση του μικροβίου, ενώ σε περιπτώσεις αυτοάνοσων ασθενειών, η θεραπεία αποσκοπεί στη ρύθμιση της υπερβολικής αντίδρασης του ανοσοποιητικού συστήματος. Οι πιο Συχνές Κατηγορίες Φαρμάκων για την Αντιμετώπιση της Φλεγμονής είναι:

1. Μη Στεροειδή Αντιφλεγμονώδη Φάρμακα (ΜΣΑΦ)Τα ΜΣΑΦ είναι από τα πιο συνηθισμένα φάρμακα για την καταπολέμηση της φλεγμονής και περιλαμβάνουν τη ιβουπροφαίνη, τη ναπροξένη και την ασπιρίνη. Αυτά τα φάρμακα αναστέλλουν την παραγωγή των προσταγλανδινών, χημικών ουσιών που προκαλούν πόνο και φλεγμονή.
2. ΚορτικοστεροειδήΤα κορτικοστεροειδή είναι ισχυρά αντιφλεγμονώδη φάρμακα που μιμούνται την κορτιζόλη, μια ορμόνη που παράγεται φυσικά από τα επινεφρίδια. Τα πιο γνωστά περιλαμβάνουν την πρεδνιζόνη και την δεξαμεθαζόνη.
3. ΑνοσοκατασταλτικάΤα ανοσοκατασταλτικά είναι φάρμακα που μειώνουν τη δραστηριότητα του ανοσοποιητικού συστήματος και περιλαμβάνουν φάρμακα όπως η μεθοτρεξάτη και η αζαθειοπρίνη.
4. Αναστολείς TNF-α (Tumor Necrosis Factor-alpha)Αυτά τα φάρμακα αναστέλλουν την πρωτεΐνη TNF-α, η οποία παίζει κεντρικό ρόλο στη φλεγμονώδη διαδικασία. Παραδείγματα περιλαμβάνουν την ινφλιξιμάμπη και την ανταλιμουμάμπη.
5. Οι αναστολείς των Ιντερλευκινών (IL) ανήκουν σε μια κατηγορία βιολογικών φαρμάκων που χρησιμοποιούνται για την καταστολή της φλεγμονής, ειδικά σε αυτοάνοσες ασθένειες και χρόνιες φλεγμονώδεις καταστάσεις. Οι ιντερλευκίνες είναι κυτοκίνες, δηλαδή πρωτεΐνες που παίζουν κεντρικό ρόλο στην ανοσολογική απόκριση. Οι πιο συχνά χρησιμοποιούμενοι αναστολείς είναι εκείνοι που στοχεύουν τις IL-6 και IL-2. Παραδείγματος χάρη η Τοσιλιζουμάμπη (Tocilizumab) που είναι αναστολέας IL-6
6. ΑντιισταμινικάΤα αντιισταμινικά αναστέλλουν την ισταμίνη, μια ουσία που απελευθερώνεται σε περίπτωση αλλεργικών αντιδράσεων και προκαλεί φλεγμονή. Στα αντιισταμινικά περιλαμβάνονται η λοραταδίνη και η σετιριζίνη.

Φυσικά Συμπληρώματα με Αντιφλεγμονώδη Δράση

Πέρα από τα φάρμακα, υπάρχουν και φυσικά συμπληρώματα με αντιφλεγμονώδεις ιδιότητες, όπως:

• Κουρκουμίνη: Βρίσκεται στο κουρκουμά και έχει αντιφλεγμονώδεις και αντιοξειδωτικές ιδιότητες.
• Ωμέγα-3 λιπαρά οξέα: Υπάρχουν στα ψάρια και βοηθούν στη μείωση της φλεγμονής, ειδικά σε αρθρώσεις και αγγεία.
• Πράσινο τσάι: Περιέχει αντιοξειδωτικά, όπως οι κατεχίνες, που βοηθούν στη μείωση της φλεγμονής.

Συμπέρασμα

Η φλεγμονή είναι απαραίτητη αντίδραση του σώματος, αλλά μπορεί να προκαλέσει προβλήματα όταν γίνεται χρόνια. Αν και η φλεγμονή είναι μια φυσιολογική διαδικασία, σε μερικές περιπτώσεις μπορεί να χρειάζεται ιατρική παρέμβαση. Αν κάποιος εμφανίζει σοβαρή ή επίμονη φλεγμονή, με πόνο που δεν υποχωρεί ή με συμπτώματα όπως πυρετό, τότε είναι καλό να επικοινωνήσει με κάποιον ειδικό.