Το Περιτόναιο. Τι είναι;

Tο περιτόναιο είναι μια λεπτή, αλλά σημαντική μεμβράνη που παίζει βασικό ρόλο στην προστασία και την ομαλή λειτουργία των οργάνων της κοιλιάς.

Αποτελείται από δύο στρώσεις που ονομάζονται πέταλα: το σπλαχνικό πέταλο, που καλύπτει τα ίδια τα όργανα, όπως το στομάχι και τα έντερα, και το τοιχωματικό πέταλο, που επενδύει τα τοιχώματα της κοιλιακής κοιλότητας. Ανάμεσα σε αυτά τα δύο πέταλα υπάρχει η περιτοναϊκή κοιλότητα.  

Η περιτοναϊκή κοιλότητα περιέχει συνήθως μια μικρή ποσότητα υγρού, περίπου 50 έως 100 mL, το οποίο χρησιμεύει για τη λίπανση και την ολίσθηση των οργάνων μέσα στην κοιλιά, επιτρέποντάς τους να κινούνται ομαλά χωρίς τριβές μεταξύ τους. Αυτό το υγρό είναι σημαντικό για να μειώνει την τριβή κατά την κίνηση των οργάνων, όπως όταν αναπνέουμε ή κινούμαστε. 

Μέγεθος και Πάχος του Περιτοναίου 

Αν μπορούσαμε να απλώσουμε το περιτόναιο, η επιφάνειά του θα ήταν περίπου 1,7 έως 2 τετραγωνικά μέτρα, ίση σχεδόν με την επιφάνεια του δέρματός μας. Παρά την έκτασή του, το πάχος του περιτοναίου είναι πολύ μικρό – περίπου 0,5 έως 1 χιλιοστό. Αυτό το κάνει μια εξαιρετικά λεπτή, αλλά ανθεκτική μεμβράνη που προστατεύει τα όργανα και επιτρέπει την ομαλή λειτουργία τους. 

Η Σχέση Σπλαχνικού και Τοιχωματικού Πετάλου 

Το σπλαχνικό πέταλο και το τοιχωματικό πέταλο είναι δύο τμήματα της ίδιας μεμβράνης, αλλά καλύπτουν διαφορετικές περιοχές. Το σπλαχνικό πέταλο τυλίγει τα όργανα, ενώ το τοιχωματικό πέταλο καλύπτει τα τοιχώματα της κοιλιάς. Ο χώρος μεταξύ τους, η περιτοναϊκή κοιλότητα. 

Υπό φυσιολογικές συνθήκες, η περιτοναϊκή κοιλότητα δεν περιέχει όργανα. Τα όργανα, όπως το στομάχι, το ήπαρ, και τα έντερα είναι καλυμμένα από το σπλαχνικό περιτόναιο και βρίσκονται μέσα στην κοιλιακή κοιλότητα, αλλά όχι μέσα στην ίδια την περιτοναϊκή κοιλότητα. Όπως είπαμε η περιτοναϊκή κοιλότητα περιέχει περί τα 50ml  περιτοναϊκού υγρού υπό φυσιολογικές συνθήκες  Σε περίπτωση ασθενειών, όπως η περιτονίτιδα ή ασκίτη, η περιτοναϊκή κοιλότητα μπορεί να γεμίσει με μεγαλύτερη ποσότητα υγρού, αίματος ή ακόμη και πύου.

Ενδοπεριτοναϊκά και Εξωπεριτοναϊκά Όργανα: 

Όταν μιλάμε για ενδοπεριτοναϊκά και εξωπεριτοναϊκά όργανα, αναφερόμαστε στη θέση των οργάνων σε σχέση με το περιτόναιο, δηλαδή τη λεπτή μεμβράνη που καλύπτει τα όργανα της κοιλιάς και τα τοιχώματα της κοιλιακής κοιλότητας. 

Ενδοπεριτοναϊκά Όργανα 

Τα ενδοπεριτοναϊκά όργανα είναι αυτά που καλύπτονται πλήρως από το σπλαχνικό περιτόναιο. Βρίσκονται “μέσα” στο περιτόναιο, με την έννοια ότι το σπλαχνικό πέταλο του περιτοναίου τα τυλίγει σχεδόν πλήρως και τα προστατεύει. Αυτά τα όργανα είναι ελεύθερα να κινούνται μέσα στην κοιλιακή κοιλότητα, καθώς το περιτόναιο επιτρέπει την ολίσθηση και τη λίπανση των οργάνων. 

Παραδείγματα Ενδοπεριτοναϊκών Οργάνων: 

• Στομάχι 
• Λεπτό έντερο (εκτός του αρχικού τμήματος του δωδεκαδακτύλου) 
• Ήπαρ 
• Σπλήνας 
• Η ουρά του παγκρέατος 
• Ωοθήκες 
• Μέρος του παχέος εντέρου (τυφλό, εγκάρσιο κόλον, σιγμοειδές κόλον) 

Εξωπεριτοναϊκά Όργανα 

Τα εξωπεριτοναϊκά όργανα δεν καλύπτονται από το σπλαχνικό περιτόναιο. Βρίσκονται είτε οπισθοπεριτοναϊκά (πίσω από το περιτόναιο) είτε υποπεριτοναϊκά (κάτω από την περιτοναϊκή κοιλότητα). Αυτά τα όργανα δεν περιβάλλονται πλήρως από το περιτόναιο, αλλά είναι στερεωμένα στον οπισθοπεριτοναϊκό χώρο ή σε περιοχές έξω από την κοιλιακή κοιλότητα.

Παραδείγματα Εξωπεριτοναϊκών Οργάνων: 

• Νεφροί 
• Πάγκρεας (εκτός από την ουρά του που είναι ενδοπεριτοναϊκή) 
• Ουροδόχος κύστη 
• Δωδεκαδάκτυλο (εκτός από το αρχικό του τμήμα) 
• Αορτή και κάτω κοίλη φλέβα 
• Επινεφρίδια 
• Ορθό 

Γιατί είναι σημαντική η Διάκριση Μεταξύ  Ενδοπεριτονακών και Ενδοπεριτοναϊκών οργάνων;

Η διάκριση μεταξύ ενδοπεριτοναϊκών και εξωπεριτοναϊκών οργάνων είναι εξαιρετικά σημαντική για την κατανόηση της ανατομίας, της διάγνωσης και της θεραπείας ασθενειών, καθώς και για τον σχεδιασμό χειρουργικών επεμβάσεων. Λοιμώξεις ή τραυματισμοί των ενδοπεριτοναϊκών οργάνων μπορούν να εξαπλωθούν εύκολα στην περιτοναϊκή κοιλότητα, προκαλώντας μια επικίνδυνη κατάσταση γνωστή ως περιτονίτιδα. Αυτό συμβαίνει επειδή η περιτοναϊκή κοιλότητα επιτρέπει τη γρήγορη εξάπλωση των μολυσματικών παραγόντων ή των υγρών που διαρρέουν από τα εδοπεριτοναΐκα όργανα σε ολόκληρη την ενδοπεριτοναϊκή περιοχή. Έτσι, μια διάτρηση στομάχου ή εντέρου μπορεί γρήγορα να επηρεάσει και άλλα όργανα της κοιλιακής κοιλότητας, επιδεινώνοντας την κατάσταση. 

Αντίθετα, οι τραυματισμοί ή λοιμώξεις των οπισθοπεριτοναϊκών οργάνων (όπως οι νεφροί ή η ουροδόχος κύστη) τείνουν να έχουν πιο τοπικές επιδράσεις. Οι φλεγμονές ή οι τραυματισμοί σε αυτά τα όργανα, αν και μπορεί να είναι εξίσου σοβαροί, τείνουν να παραμένουν περιορισμένοι στον οπισθοπεριτοναϊκό χώρο και δεν εξαπλώνονται εύκολα στην υπόλοιπη κοιλιακή χώρα. 

Στην παραπάνω εικόνα βλέπουμε ένα οπισθοπεριτοναϊκό αιμάτωμα. Το αιμάτωμα περιορίζεται έξω από την περιτοναϊκή κοιλότητα, καθώς βρίσκεται εκτός του “σάκου” του περιτοναίου. Έχει μεγαλώσει και πιέζει τον αριστερό νεφρό προς τα εμπρός, αλλά επειδή βρίσκεται έξω από την περιτοναϊκή κοιλότητα, δεν εισέρχεται σε αυτήν. Αυτό είναο πολύ θετικό. Τα οπισθοπεριτοναϊκά αιματώματα συνήθως τείνουν να σταματούν να αιμορραγούν από μόνα τους, καθώς η πίεση από τους περιβάλλοντες ιστούς δημιουργεί ένα φυσικό “ταμπονάρισμα”. Αυτό δυστυχώς δεν συμβαίνει με τις ενδοκοιλιακές αιμορραγίες, οι οποίες έχουν μεγαλύτερη τάση να εξαπλώνονται και να αιμορραγούν πολλές φορές μέχρι θανάτου του ασθενούς. 

Παθήσεις που Μπορούν να Επηρεάσουν το Περιτόναιο 

Το περιτόναιο μπορεί να επηρεαστεί από διάφορες παθήσεις και καταστάσεις. Ακολουθεί μια λίστα με τις πιο κοινές παθήσεις που σχετίζονται με το περιτόναιο: 

1. Περιτονίτιδα:Η περιτονίτιδα είναι μια σοβαρή φλεγμονή του περιτοναίου, που προκαλείται συνήθως από μόλυνση ή διάτρηση οργάνου. Μπορεί να προκληθεί από διαρροή περιεχομένων του εντέρου, όπως σε περιπτώσεις σκωληκοειδίτιδας, διάτρητου έλκους ή ρήξης εντέρου. Απαιτεί άμεση θεραπεία, καθώς μπορεί να οδηγήσει σε σηψαιμία. 

2. Ασκίτης:Ο Ασκίτης είναι η συσσώρευση υγρού στην περιτοναϊκή κοιλότητα, συνήθως λόγω ηπατικής ανεπάρκειας ή κίρρωσης. Το υγρό μπορεί να προκαλέσει πρήξιμο της κοιλιάς και πόνο, και μπορεί να χρειαστεί απομάκρυνση υγρού με παρακέντηση. 

3. Καρκινομάτωση του περιτοναίου:Πρόκειται για την εξάπλωση καρκινικών κυττάρων στο περιτόναιο, συχνά από άλλους τύπους καρκίνου, όπως καρκίνος των ωοθηκών, του στομάχου ή του παχέος εντέρου. Η κατάσταση αυτή είναι σοβαρή και μπορεί να επηρεάσει την ομαλή λειτουργία των ενδοπεριτοναϊκών οργάνων. 

4. Συμφύσεις του περιτοναίου:Οι συμφύσεις είναι σχηματισμοί ουλώδους ιστού που ενώνουν μέρη του περιτοναίου, συνήθως ως αποτέλεσμα χειρουργικής επέμβασης ή φλεγμονής. Μπορούν να προκαλέσουν πόνο ή απόφραξη του εντέρου. 

5. Aυτόματη βακτηριακή περιτονίτιδα (Spontaneous Bacterial Peritonitis – SBP):Πρόκειται για μια μόλυνση της περιτοναϊκής κοιλότητας χωρίς εμφανή διάτρηση οργάνου, συχνά εμφανίζεται σε ασθενείς με ασκίτη λόγω κίρρωσης. Η θεραπεία είναι άμεση και περιλαμβάνει χορήγηση αντιβιοτικών. 

6. Φυματίωση του περιτοναίου: Πρόκειται για μια μορφή εξωπνευμονικής φυματίωσης που επηρεάζει το περιτόναιο και μπορεί να προκαλέσει πόνο στην κοιλιά, ασκίτη και πυρετό. Απαιτεί θεραπεία με αντιφυματικά φάρμακα. 

7. Αιμοπεριτόναιο:Το αιμοπεριτόναιο είναι η παρουσία αίματος στην περιτοναϊκή κοιλότητα. Συνήθως προκαλείται από τραυματισμό, όπως ρήξη σπλήνας, ρήξη έκτοπης εγκυμοσύνης ή αιμορραγία από το ήπαρ. Απαιτεί άμεση παρέμβαση, καθώς μπορεί να οδηγήσει σε αιμορραγικό σοκ. 

8. Χολοπεριτόναιο: Το χολοπεριτόναιο είναι η παρουσία χολής στην περιτοναϊκή κοιλότητα, που συνήθως προέρχεται από τραυματισμό ή ρήξη της χοληδόχου κύστης ή των χοληφόρων αγγείων. Η χολή μπορεί να προκαλέσει έντονη φλεγμονή και να οδηγήσει σε περιτονίτιδα. 

9. Πνεύμοπεριτόναιο: Το πνευμοπεριτόναιο είναι η παρουσία αέρα στην περιτοναϊκή κοιλότητα. Συνήθως προκαλείται από διάτρηση γαστρεντερικού οργάνου, όπως το στομάχι ή το έντερο, και είναι ένδειξη επείγουσας κατάστασης που απαιτεί χειρουργική παρέμβαση. 

10. Ουροπεριτόναιο: Το ουροπεριτόναιο είναι η παρουσία ούρων στην περιτοναϊκή κοιλότητα. Μπορεί να προκληθεί από ρήξη της ουροδόχου κύστης ή των ουρητήρων, συνήθως ως αποτέλεσμα τραύματος ή χειρουργικής επιπλοκής. Η διαρροή ούρων στην κοιλιακή κοιλότητα μπορεί να προκαλέσει φλεγμονή και μόλυνση.