Η περικαρδιακή συλλογή είναι η συσσώρευση υγρού στην περικαρδιακή κοιλότητα, δηλαδή στον χώρο ανάμεσα στην καρδιά και τον σάκο που την περιβάλλει, το περικάρδιο. Το περικάρδιο είναι μια μεμβράνη που προστατεύει την καρδιά και την κρατά στη θέση της. Φυσιολογικά, στην περικαρδιακή κοιλότητα υπάρχει μια μικρή ποσότητα υγρού (15-50 mL) που δρά σαν λιπαντικό και βοηθάει στην ομαλή κίνηση της καρδιάς. Όταν όμως συσσωρεύεται μεγαλύτερη ποσότητα υγρού, αυτό μπορεί να προκαλέσει προβλήματα.
Η περικαρδιακή συλλογή δεν είναι πολύ συχνή στον γενικό πληθυσμό, αλλά εμφανίζεται σε συγκεκριμένες καταστάσεις, όπως σε φλεγμονές, λοιμώξεις ή τραυματισμούς της καρδιάς. Οι πιο σοβαρές περιπτώσεις περικαρδιακής συλλογής μπορούν να οδηγήσουν σε καρδιακό επιπωματισμό, μια απειλητική για τη ζωή κατάσταση
Συμπτώματα της Περικαρδιακής Συλλογής
Τα συμπτώματα της περικαρδιακής συλλογής εξαρτώνται από τον όγκο του υγρού και την ταχύτητα συσσώρευσής του. Σε μικρές και αργά εξελισσόμενες συλλογές, τα συμπτώματα μπορεί να είναι ήπια ή ανύπαρκτα. Αν η συλλογή είναι μεγάλη ή αυξάνεται γρήγορα, μπορεί να προκληθεί:
- Δύσπνοια (ειδικά όταν ξαπλώνετε)
- Πόνο στο στήθος
- Αίσθημα κόπωσης
- Οίδημα στα πόδια ή την κοιλιά
- Ταχυκαρδία (γρήγοροι καρδιακοί παλμοί)
- Σε σοβαρές περιπτώσεις, μπορεί να προκαληθεί καρδιακός επιπωματισμός
Τι είναι ο Καρδιακός Επιπωματισμός;
Ο καρδιακός επιπωματισμός είναι μια απειλητική για τη ζωή κατάσταση που συμβαίνει όταν συσσωρεύεται μεγάλη ποσότητα υγρού στην περικαρδιακή κοιλότητα (τον χώρο γύρω από την καρδιά). Το υγρό ασκεί πίεση στην καρδιά, εμποδίζοντάς την να διασταλεί σωστά κατά τη διάρκεια της διαστολής και να γεμίσει με αίμα. Αυτό σημαίνει ότι η καρδιά δεν μπορεί να αντλεί αρκετό αίμα προς το σώμα, προκαλώντας χαμηλή αρτηριακή πίεση και ανεπαρκή οξυγόνωση των ιστών.
Στην από πάνωε εικόνα παρουσιάζεται μια φυσιολογική καρδιά (Α), όπου το αίμα ρέει κανονικά στις καρδιακές κοιλότητες, χωρίς περιορισμούς. Στην εικόνα Β, φαίνεται μια καρδιά σε κατάσταση καρδιακού επιπωματισμού, όπου μια μεγάλη περικαρδιακή συλλογή (κίτρινο υγρό) ασκεί πίεση στα τοιχώματα της καρδιάς. Αυτή η πίεση εμποδίζει τη δεξιά πλευρά της καρδιάς (δεξιός κόλπος και δεξιά κοιλία) να γεμίσει σωστά με αίμα, προκαλώντας επικίνδυνη μείωση της καρδιακής λειτουργίας.
Τα κύρια συμπτώματα του καρδιακού επιπωματισμού περιλαμβάνουν:
- Έντονη δύσπνοια
- Ταχυκαρδία (γρήγοροι καρδιακοί παλμοί)
- Χαμηλή αρτηριακή πίεση
- Διάταση των φλεβών στο λαιμό (σημείο καρδιακής ανεπάρκειας)
Ο καρδιακός επιπωματισμός είναι επείγουσα ιατρική κατάσταση και απαιτεί άμεση παρέμβαση, συνήθως με αφαίρεση του υγρού μέσω περικαρδιοκέντηση
Αιτίες της Περικαρδιακής Συλλογής
Η περικαρδιακή συλλογή μπορεί να προκληθεί από μια σειρά καταστάσεων που επηρεάζουν άμεσα ή έμμεσα την υγεία του περικαρδίου και της καρδιάς. Ακολουθούν οι πιο συχνές αιτίες:
- Ιογενείς λοιμώξεις:
Οι ιογενείς λοιμώξεις, όπως η γρίπη, ο ιός Coxsackie και άλλοι ιοί, είναι κάποιες από τις πιο συχνές αιτίες φλεγμονής του περικαρδίου (ιογενής περικαρδίτιδας). Η φλεγμονή αυτή μπορεί να προκαλέσει συσσώρευση υγρού γύρω από την καρδιά, οδηγώντας σε μια περικαρδιακή συλλογή. - Αυτοάνοσα νοσήματα:
Νοσήματα όπως ο συστηματικός ερυθηματώδης λύκος και η ρευματοειδής αρθρίτιδα προκαλούν φλεγμονή σε διάφορα όργανα του σώματος, συμπεριλαμβανομένου του περικαρδίου. Η φλεγμονή αυτή μπορεί να οδηγήσει σε περικαρδιακή συλλογή, καθώς το ανοσοποιητικό σύστημα επιτίθεται στους ιστούς του περικαρδίου. - Έμφραγμα:
Μετά από ένα έμφραγμα, μπορεί να αναπτυχθεί φλεγμονή στο περικάρδιο, μια κατάσταση γνωστή ως σύνδρομο Dressler ή μετα-έμφραγμα περικαρδίτιδα. Αυτή η φλεγμονή μπορεί να προκαλέσει συσσώρευση υγρού στην περικαρδιακή κοιλότητα, με αποτέλεσμα περικαρδιακή συλλογή. - Καρκίνος:
Ορισμένοι τύποι καρκίνου, όπως ο καρκίνος του πνεύμονα και ο καρκίνος του μαστού, μπορούν να κάνουν μεταστάσεις στο περικάρδιο. Αυτές οι μεταστάσεις μπορούν να προκαλέσουν φλεγμονή και να οδηγήσουν σε συσσώρευση υγρού. Επίσης, λεμφώματα και άλλοι καρκίνοι του αίματος μπορούν να επηρεάσουν το περικάρδιο. - Τραύματα στο θώρακα:
Ένα σοβαρό τραύμα στο στήθος, είτε από ατύχημα είτε από χειρουργική επέμβαση, μπορεί να προκαλέσει αιμορραγία μέσα στην περικαρδιακή κοιλότητα. Αυτή η κατάσταση μπορεί να οδηγήσει σε αιμοπερικάρδιο, μια μορφή περικαρδιακής συλλογής όπου το υγρό είναι αίμα. - Νεφρική ανεπάρκεια:
Σε ασθενείς με χρόνια νεφρική ανεπάρκεια, οι τοξίνες που φυσιολογικά αποβάλλονται μέσω των νεφρών μπορούν να συσσωρευτούν στο σώμα. Αυτές οι τοξίνες μπορούν να προκαλέσουν φλεγμονή του περικαρδίου (ουραιμική περικαρδίτιδα), με αποτέλεσμα τη συσσώρευση υγρού στην περικαρδιακή κοιλότητα.
Επιπλέον, άλλες αιτίες όπως βακτηριακές λοιμώξεις, υποθυρεοειδισμός, ή ακόμη και η ακτινοθεραπεία στο θώρακα μπορούν να προκαλέσουν περικαρδιακή συλλογή.
Διάγνωση της Περικαρδιακής Συλλογής
Η διάγνωση της καρδιακής συλλογής τίθεται τόσο με τα κλινικά ευρήματα κατά την εξέταση όσο κα με διαγνωστικές εξετάσεις .
Κλινικά Ευρήματα από την Εξέταση
Τα κλινικά ευρήματα που μπορεί να παρατηρηθούν σε ασθενείς με περικαρδιακή συλλογή εξαρτώνται από την ποσότητα του υγρού και το κατά πόσο επηρεάζεται η λειτουργία της καρδιάς. Ορισμένα χαρακτηριστικά ευρήματα περιλαμβάνουν:
- Μειωμένοι καρδιακοί ήχοι: Λόγω της συσσώρευσης του υγρού, οι καρδιακοί ήχοι μπορεί να είναι αμυδρότεροι κατά την ακρόαση με στηθοσκόπιο.
- Διάταση των Φλεβώμ του τραχήλου: Οι σφαγίτιδες φλέβες μπορεί να είναι διογκωμένες, καθώς η αυξημένη πίεση από το περικαρδιακό υγρό εμποδίζει τη σωστή ροή του αίματος στην καρδιά.
- Ταχυκαρδία: Ο καρδιακός ρυθμός μπορεί να είναι γρήγορος λόγω της μειωμένης ικανότητας της καρδιάς να αντλεί αποτελεσματικά.
- Παράδοξο “σφυγμό”: Μια πτώση της συστολικής αρτηριακής πίεσης κατά την εισπνοή μεγαλύτερη από 10 mmHg, ένα χαρακτηριστικό εύρημα που συναντάται σε περιπτώσεις σοβαρής περικαρδιακής συλλογής ή καρδιακού επιπωματισμού.
Διαγνωστικές Εξετάσεις
Ηλεκτροκαρδιογράφημα (ΗΚΓ): Σε περιπτώσεις μεγάλης περικαρδιακής συλλογής, το ΗΚΓ μπορεί να δείξει μειωμένη ηλεκτρική δραστηριότητα, όπως χαμηλό δυναμικά :QRS λόγω του υγρού που περιβάλλει την καρδιά και “αμβλύνει” την καρδιά από το ηλεκτρικό σήμα. Ένα άλλο χαρακτηριστικό εύρημα είναι η ηλεκτρική εναλλαγή (electrical alternans), που εμφανίζεται όταν η καρδιά κινείται μέσα στο υγρό.
Ακτινογραφία θώρακος: Μπορεί να δείξει μια διογκωμένη καρδιακή σκιά, ειδικά αν υπάρχει μεγάλη ποσότητα υγρού. Αυτό το εύρημα είναι πιο εμφανές σε μεγάλες περικαρδιακές συλλογές όπου η καρδιά εμφανίζεται “σφαιρική”.
Ηχοκαρδιογράφημα (υπερηχογράφημα καρδιάς): Αυτή είναι η πιο ευαίσθητη και ειδική μέθοδος για τη διάγνωση περικαρδιακής συλλογής. Η εξέταση μπορεί να δείξει με ακρίβεια την ποσότητα του υγρού, το σημείο συσσώρευσης, και αν το υγρό πιέζει την καρδιά και περιορίζει τη λειτουργία της. Είναι επίσης χρήσιμο για την ανίχνευση καρδιακού επιπωματισμού.
Αξονική Τομογραφία (CT) ή Μαγνητική Τομογραφία (MRI): Χρησιμοποιούνται για πιο λεπτομερή εικόνα της καρδιάς και του περικαρδίου, ειδικά αν υπάρχει υποψία συμπιεστικής περικαρδίτιδας ή άλλων παθολογιών.
Θεραπεία της Περικαρδιακής Συλλογής
Η θεραπεία της περικαρδιακής συλλογής εξαρτάται από την υποκείμενη αιτία και τη σοβαρότητα της κατάστασης. Η αντιμετώπιση της αιτίας, όπως μιας λοίμωξης ή ενός αυτοάνοσου νοσήματος, συχνά βοηθά στη μείωση της ποσότητας του υγρού. Ωστόσο, όταν η συλλογή είναι μεγάλη ή προκαλεί σοβαρά συμπτώματα, όπως καρδιακό επιπωματισμό, απαιτείται άμεση παρέμβαση.
Περικαρδιοκέντηση
Η περικαρδιοκέντηση είναι μια επείγουσα διαδικασία που γίνεται για να αφαιρεθεί το υγρό από την περικαρδιακή κοιλότητα. Χρησιμοποιείται όταν η ποσότητα του υγρού είναι μεγάλη και προκαλεί σοβαρά συμπτώματα ή αν υπάρχει καρδιακός επιπωματισμός, δηλαδή μια απειλητική για τη ζωή κατάσταση όπου η καρδιά δεν μπορεί να αντλήσει σωστά το αίμα λόγω της πίεσης από το υγρό.
Η διαδικασία πραγματοποιείται με τη χρήση μιας βελόνας που εισάγεται διαδερμικά, συνήθως κάτω από το στέρνο ή από το πλάι του θώρακα, υπό την καθοδήγηση υπερήχου ή αξονικής τομογραφίας για να διασφαλιστεί η ασφάλεια και η ακρίβεια. Το υγρό απομακρύνεται με αναρρόφηση, επιτρέποντας την ανακούφιση της πίεσης στην καρδιά.
Περικαρδιακό Παράθυρο
Το περικαρδιακό παράθυρο είναι μια χειρουργική διαδικασία που εφαρμόζεται σε περιπτώσεις υποτροπιάζουσας ή μεγάλης περικαρδιακής συλλογής, όπου η περικαρδιοκέντηση δεν μπορεί να προσφέρει μόνιμη λύση.
Σε αυτή τη διαδικασία, ο χειρουργός δημιουργεί ένα μικρό “παράθυρο” στο περικάρδιο, δηλαδή μια τρύπα ή μια μικρή τομή στο περικάρδιο, ώστε το υγρό να μπορεί να αποστραγγίζεται συνεχώς. Αυτό το “παράθυρο” επιτρέπει στο υγρό να διαρρέει από την περικαρδιακή κοιλότητα στην υπεζωκοτική κοιλότητα, όπου απορροφάται από το σώμα ή αφαιρείται με παροχέτευση.
Η διαδικασία μπορεί να γίνει είτε με ανοιχτή χειρουργική επέμβαση είτε με ελάχιστα επεμβατικές τεχνικές, όπως η θωρακοσκόπηση (VATS), όπου χρησιμοποιούνται μικρές τομές και ειδικά εργαλεία για να δημιουργηθεί το παράθυρο. Το περικαρδιακό παράθυρο είναι μια αποτελεσματική λύση για ασθενείς με χρόνια προβλήματα περικαρδιακής συλλογής, καθώς μειώνει τον κίνδυνο υποτροπής και επιπλοκών.
