Νεφρά: Τι Είναι Και Πως λειτουργούν-Ανατομία και Φυσιολογία του Νεφρού

Οι νεφροί είναι δύο όργανα, σχήματος φασολιού, που βρίσκονται στην πίσω πλευρά της κοιλιάς, κοντά στη σπονδυλική στήλη. Παίζουν έναν τεράστιο ρόλο στο σώμα μας, καθώς λειτουργούν σαν φίλτρα, καθαρίζοντας το αίμα μας και διατηρώντας την ισορροπία υγρών και ηλεκτρολυτών. Τα υγιή νεφρά μπορούν να φιλτράρουν περίπου 150-180 λίτρα αίμα την ημέρα, εξασφαλίζοντας ότι το σώμα παραμένει καθαρό από επιβλαβείς ουσίες. Κατά τη διαδικασία του φιλτραρίσματος του αίματος, οι νεφροί παράγουν τα ούρα, ένα υγρό που περιέχει όλα τα απορρίμματα του μεταβολισμού που το σώμα αποβάλλει στο περιβάλλον.

Μέγεθος και Βάρος των Νεφρών 

Όταν γεννιόμαστε, οι νεφροί είναι αρκετά μικρότεροι. Στα νεογέννητα, το μήκος κάθε νεφρού είναι περίπου 4,5-5 εκατοστά και φυσικά αυξάνεται καθώς το παιδί μεγαλώνει. Η ανάπτυξή τους συνεχίζεται μέχρι την εφηβεία, όταν φτάνουν το μέγεθος που παρατηρείται στους ενήλικες. 

Στους ενήλικες, κάθε νεφρός έχει μήκος περίπου 10-12 εκατοστά, πλάτος 5-6 εκατοστά, και πάχος γύρω στα 3 εκατοστά. Το βάρος τους κυμαίνεται από 120 έως 150 γραμμάρια ο καθένας, με τους άνδρες να έχουν συνήθως λίγο μεγαλύτερους και βαρύτερους νεφρούς από τις γυναίκες. 

Πού Βρίσκονται οι Νεφροί ; 

Οι νεφροί βρίσκονται εκατέρωθεν της σπονδυλικής στήλης και εκτείνονται από τον 12ο θωρακικό σπόνδυλο μέχρι τον 3ο οσφυϊκό σπόνδυλο. Ο δεξιός νεφρός βρίσκεται λίγο χαμηλότερα από τον αριστερό λόγω της παρουσίας του ήπατος ακριβώς πάνω του. 

Οι νεφροί κατατάσσονται ως οπισθοπεριτοναϊκά όργανα, δηλαδή βρίσκονται πίσω από το περιτόναιο, τη μεμβράνη που καλύπτει την κοιλιακή κοιλότητα. Ο δεξιός νεφρός είναι τοποθετημένος κάτω από το συκώτι, ενώ ο αριστερός βρίσκεται κοντά στον σπλήνα. Μπροστά από τους νεφρούς βρίσκεται το πάγκρεας, το οποίο διατρέχει οριζόντια την κοιλιακή χώρα. Ακριβώς πάνω από κάθε νεφρό, βρίσκονται τα επινεφρίδια.  

Δομές των Νεφρών

Περιγραφή και Λειτουργία Κάθε Δομής

1. Νεφρική Πύλη: Η νεφρική πύλη είναι η κεντρική περιοχή στο εσωτερικό μέρος κάθε νεφρού όπου εισέρχονται και εξέρχονται βασικές δομές, όπως η νεφρική αρτηρία, η νεφρική φλέβα και ο ουρητήρας.
2. Νεφρική Πύελος:Η νεφρική πύελος (λεκάνη) είναι μια κεντρική κοιλότητα στο εσωτερικό του νεφρού όπου συγκεντρώνονται τα ούρα μετά την παραγωγή τους. Τα ούρα από τους μικρούς και μεγάλους κάλυκες καταλήγουν στη νεφρική πύελο, η οποία λειτουργεί σαν χώρος συλλογής. Από εκεί, τα ούρα μεταφέρονται στον ουρητήρα, ο οποίος τα κατευθύνει προς την ουροδόχο κύστη για αποθήκευση μέχρι την αποβολή τους από το σώμα.
3. Μείζον Κάλυκας: Ο μείζον κάλυκας είναι μια κοιλότητα μέσα στον νεφρό που συγκεντρώνει τα ούρα από τους μικρούς κάλυκες. Κάθε νεφρός έχει πολλούς μικρούς κάλυκες, οι οποίοι συλλέγουν τα ούρα από τις νεφρικές θηλές. Στη συνέχεια, οι μικροί κάλυκες διοχετεύουν τα ούρα στους μείζονες κάλυκες, οι οποίοι με τη σειρά τους τα μεταφέρουν στη νεφρική πύελο, τον κεντρικό θάλαμο συλλογής των ούρων.
4. Έλασσον Κάλυκας: Ο έλασσον κάλυκας είναι μια μικρή κοιλότητα μέσα στον νεφρό που συλλέγει τα ούρα απευθείας από τις νεφρικές θηλές, δηλαδή τις κορυφές των νεφρικών πυραμίδων. Κάθε έλασσον κάλυκας περιβάλλει μία θηλή και συγκεντρώνει τα ούρα που εκβάλλουν από αυτήν. Στη συνέχεια, τα ούρα μεταφέρονται από τους ελάσσονες κάλυκες προς τους μείζονες κάλυκες, οι οποίοι τα διοχετεύουν στη νεφρική πύελο για να καταλήξουν τελικά στον ουρητήρα.Σε κάθε νεφρό, υπάρχουν συνήθως 8-10 ελάσσονες κάλυκες. Κάθε έλασσον κάλυκας συλλέγει τα ούρα από μία νεφρική θηλή. Οι ελάσσονες κάλυκες συνδέονται με τους μείζονες κάλυκες, με 2-3 ελάσσονες κάλυκες να εκβάλλουν σε κάθε μείζονα κάλυκα
5. Νεφρική Αρτηρία: Φέρνει το αίμα στον νεφρό για να φιλτραριστεί. Μέσα από την αρτηρία αυτή, το αίμα εισέρχεται γεμάτο με τοξίνες και περιττά προϊόντα που πρέπει να αποβληθούν.Είναι κλάδος της κοιλιακής αορτής,
6. Νεφρική Φλέβα: Απομακρύνει το φιλτραρισμένο αίμα από τον νεφρό και το επιστρέφει στην κυκλοφορία του σώματος. Το αίμα που φεύγει από τη νεφρική φλέβα είναι καθαρό και απαλλαγμένο από τοξίνες.Η νεφρική φλέβα εκβάλλει απευθείας στην κάτω κοίλη φλέβα.
7. Νεφρικός Φλοιός: Είναι η εξωτερική περιοχή του νεφρού και περιέχει μεγάλο αριθμό νεφρώνων, που είναι οι μικρές μονάδες φιλτραρίσματος. Εδώ γίνεται το αρχικό στάδιο φιλτραρίσματος του αίματος.
8. Νεφρικός Μυελός: Ο νεφρικός μυελός βρίσκεται στο εσωτερικό του νεφρού και αποτελείται από δομές σε σχήμα τριγώνου που ονομάζονται νεφρικές πυραμίδες. Κάθε πυραμίδα περιέχει σωληνίσκους που συνεχίζουν την επεξεργασία των φιλτραρισμένων υγρών, τα οποία έχουν ήδη περάσει από τον φλοιό. Εδώ, τα υγρά συμπυκνώνονται και μετατρέπονται σε ούρα.
9. Νεφρικές Πυραμίδες: Οι νεφρικές πυραμίδες είναι δομές σε σχήμα τριγώνου που αποτελούνται από σωληνίσκους. Αυτοί οι σωληνίσκοι μεταφέρουν τα φιλτραρισμένα υγρά (πρόουρα) από τον φλοιό του νεφρού προς τη νεφρική πύελο, όπου τα υγρά τελικά γίνονται ούρα. Οι πυραμίδες παίζουν ρόλο στη συγκέντρωση των ούρων, ετοιμάζοντάς τα για την αποβολή από το σώμα.
10. Νεφρικές Θηλές: Οι νεφρικές θηλές είναι οι κορυφές των νεφρικών πυραμίδων και βρίσκονται στο σημείο όπου κάθε πυραμίδα εκβάλλει στον μικρό κάλυκα. Στις νεφρικές θηλές, τα ούρα μεταφέρονται από τις πυραμίδες στους μικρούς κάλυκες, που αποτελούν τον πρώτο σταθμό συλλογής των ούρων πριν φτάσουν στη νεφρική πύελο.
11. Νεφρικές Στήλες: Οι νεφρικές στήλες είναι οι περιοχές που βρίσκονται ανάμεσα στις πυραμίδες. Περιέχουν αιμοφόρα αγγεία και σωληνίσκους που βοηθούν στην κυκλοφορία του αίματος μέσα στον νεφρό. Οι στήλες παρέχουν δομική στήριξη για τις πυραμίδες και συμβάλλουν στη διανομή αίματος και θρεπτικών ουσιών σε όλο τον νεφρό.
12. Ουρητήρας: Είναι ο σωλήνας που μεταφέρει τα ούρα από τη νεφρική πύελο προς την ουροδόχο κύστη, όπου θα αποθηκευτούν μέχρι την αποβολή τους.
13. Ινώδης Κάψα: Είναι ένα προστατευτικό περίβλημα γύρω από τον νεφρό που τον προστατεύει από τραυματισμούς και τον διατηρεί στη θέση του.

Οι Nεφρώνες

Οι νεφρώνες είναι οι βασικές λειτουργικές μονάδες των νεφρών, υπεύθυνες για το φιλτράρισμα του αίματος και την παραγωγή των ούρων. Κάθε νεφρός περιέχει περίπου 1 εκατομμύριο νεφρώνες, αν και ο αριθμός μπορεί να διαφέρει από άτομο σε άτομο, κυμαινόμενος από 800.000 έως 1,5 εκατομμύρια νεφρώνες ανά νεφρό. Ο συνολικός αριθμός των νεφρώνων καθορίζεται από τη γέννηση ή λίγο μετά και δεν αυξάνεται με την ηλικία.

Κάθε νεφρώνας αποτελείται από διάφορα μέρη, όπως το σπείραμα, την κάψα Bowman, και τα σωληνάρια (εγγύς σωληνάριο, αγκύλη του Henle, άπω σωληνάριο και αθροιστικό σωληνάριο), που συνεργάζονται για να φιλτράρουν τα άχρηστα προϊόντα από το αίμα, να επαναρροφήσουν απαραίτητα συστατικά και το νερό, και τελικά να δημιουργήσουν τα ούρα.

Ο νεφρώνας είναι η βασική μονάδα του νεφρού, υπεύθυνη για το φιλτράρισμα του αίματος και την παραγωγή των ούρων. Τα ούρα είναι το υγρό που περιέχει τις άχρηστες ουσίες και τις τοξίνες που πρέπει να αποβληθούν από το σώμα. Στην αρχή, το φιλτραρισμένο αίμα δημιουργεί το πρόουρο μέσα στον νεφρώνα, το οποίο περιέχει νερό, άλατα, γλυκόζη και μεταβολικά απόβλητα.

Καθώς το πρόουρο περνά μέσα από διάφορα τμήματα του νεφρώνα, όπως το σπείραμα, την κάψα του Bowman και την αγκύλη του Henle, το σώμα επαναρροφά πίσω τα θρεπτικά συστατικά και το νερό που χρειάζεται. Στο τέλος της διαδικασίας, το πρόουρο μετατρέπεται σε ούρα, έτοιμο να αποβληθεί, αφού έχουν αφαιρεθεί τα απαραίτητα συστατικά και έχουν παραμείνει μόνο οι ουσίες που πρέπει να αποβληθού

Περιγραφή και Λειτουργία των Δομών του Νεφρώνα

1. Κάψα του Bowman: Η κάψα του Bowman είναι ένα θύλακας που περιβάλλει το σπείραμα και συλλέγει το υγρό που διηθείται από το αίμα. Η κάψα του Bowman είναι σαν ένα “δοχείο” που περιβάλλει το σπείραμα. Συλλέγει το υγρό που περνάει από το αίμα όταν φιλτράρεται για πρώτη φορά.Η κάψα Bowman σχηματίζει το αρχικό τμήμα του νεφρώνα και είναι το σημείο όπου το αίμα φιλτράρεται αρχικά για να δημιουργήσει το πρόουρο.
2. Σπείραμα: Το σπείραμα είναι ένα σύνολο από πολύ μικρά αγγεία (τριχοειδή) μέσα στην κάψα του Bowman. Εδώ γίνεται το πρώτο “φιλτράρισμα”. Μικρά μόρια όπως νερό, αλάτι και άχρηστες ουσίες περνούν από το αίμα στην κάψα του Bowman, ενώ τα μεγάλα μόρια και τα κύτταρα του αίματος μένουν πίσω μέσα στ’αγγεία.
3. Εγγύς Εσπειραμένο Σωληνάριο: Αυτό το σωληνάριο είναι το πρώτο τμήμα μετά την κάψα του Bowman. Εδώ, το σώμα επαναρροφά πίσω πολλά από τα σημαντικά στοιχεία, όπως νερό, γλυκόζη (σάκχαρο) και αμινοξέα, από το πρόουρο πίσω στο αίμα, έτσι ώστε να μην χαθούν τα θρεπτικά συστατικά που χρειάζεται.
4. Αγκύλη του Henle: Η αγκύλη του Henle είναι ένα σωληνάριο σε σχήμα U που κατεβαίνει βαθιά στον νεφρικό μυελό. Σε αυτό το σημείο, ακόμα περισσότερο νερό και άλατα επαναρροφώνται, κάνοντας τα ούρα πιο συμπυκνωμένα. Βοηθά ώστε τα ούρα να περιέχουν όσο γίνεται λιγότερο νερό, ειδικά όταν το σώμα χρειάζεται να κρατήσει υγρά.
5. Άπω Εσπειραμένο Σωληνάριο: Στο άπω εσπειραμένο σωληνάριο συνεχίζεται η επαναρρόφηση και η ρύθμιση των επιπέδων νατρίου, καλίου και οξέων στο πρόουρο. Εδώ το σώμα μπορεί να ρυθμίσει πόσο όξινα ή αλκαλικά είναι τα ούρα.
6. Ευθέα Αγγεία: Τα ευθέα αγγεία είναι δίκτυα τριχοειδών αγγείων που περιβάλλουν την αγκύλη του Henle και τα σωληνάρια. Αυτά τα αγγεία βοηθούν στην επαναρρόφηση του νερού και των διαλυμένων ουσιών από το πρόουρο πίσω στο αίμα, διατηρώντας έτσι την ισορροπία υγρών και ηλεκτρολυτών.
7. Αθροιστικό Σωληνάριο: Το αθροιστικό σωληνάριο συγκεντρώνει το τελικό προϊόν του νεφρώνα, τα ούρα, από πολλούς νεφρώνες και τα κατευθύνει προς την έξοδο του νεφρού, δηλαδή τη νεφρική πύελο. Ανάλογα με τις ανάγκες του σώματος για νερό, μπορεί να απορροφηθεί επιπλέον νερό από τα ούρα, κάνοντάς τα ακόμα πιο συμπυκνωμένα ή πιο αραιά.

Πώς οι Νεφροί Φιλτράρουν το Αίμα και Παράγουν Ούρα.

Οι νεφροί είναι υπεύθυνοι για τη φιλτράρισμα του αίματος και την αποβολή των περιττών ουσιών, διατηρώντας ταυτόχρονα την ισορροπία υγρών και ηλεκτρολυτών στο σώμα. Ας δούμε βήμα-βήμα πώς γίνεται αυτή η διαδικασία.

Βήμα 1: Φιλτράρισμα στο Σπείραμα

Η διαδικασία ξεκινά όταν το αίμα εισέρχεται στον νεφρό μέσω της νεφρικής αρτηρίας και κατευθύνεται προς τους νεφρώνες, τις μικρές μονάδες φιλτραρίσματος του νεφρού. Σε κάθε νεφρώνα υπάρχει το σπείραμα, ένα πυκνό δίκτυο μικροσκοπικών αιμοφόρων αγγείων (τριχοειδή αγγεία), που περιβάλλεται από την κάψα Bowman.

Καθώς το αίμα διέρχεται από το σπείραμα, η πίεση που ασκείται αναγκάζει το υγρό τμήμα του αίματος (που περιέχει νερό, γλυκόζη, άλατα και ουσίες προς αποβολή) να περάσει μέσω των τοιχωμάτων των τριχοειδών αγγείων και να φτάσει στην κάψα Bowman. Αυτή η διαδικασία ονομάζεται σπειραματική διήθηση. Σε αυτό το σημείο, διαχωρίζονται οι μεγάλες πρωτεΐνες και τα κύτταρα του αίματος, που παραμένουν στην κυκλοφορία και δεν περνούν στο πρόουρο.

Βήμα 2: Δημιουργία Πρόουρων

Το υγρό που περνά στην κάψα Bowman ονομάζεται πρόουρο ή πρωτογενές φιλτραρισμένο υγρό. Το πρόουρο περιέχει νερό, ηλεκτρολύτες, γλυκόζη και μεταβολικά απόβλητα. Ωστόσο, αυτό το υγρό δεν είναι ακόμα ούρα, καθώς χρειάζεται περαιτέρω επεξεργασία.

Βήμα 3: Επαναρρόφηση στα Σωληνάρια

Το πρόουρο, καθώς ρέει μέσα από τα σωληνάρια του νεφρώνα (το εγγύς εσπειραμένο σωληνάριο, τη αγκύλη του Henle, και το άπω εσπειραμένο σωληνάριο), υπόκειται σε μια διαδικασία που ονομάζεται επαναρρόφηση. Σε αυτό το στάδιο, το σώμα απορροφά ξανά τις απαραίτητες ουσίες και το νερό από το πρόουρο, ανάλογα με τις ανάγκες του.

Βήμα 4: Έκκριση

Εκτός από την επαναρρόφηση, στα σωληνάρια πραγματοποιείται και η έκκριση, μια διαδικασία κατά την οποία το σώμα απομακρύνει επιπλέον άχρηστες ουσίες ή τοξίνες που δεν είχαν φιλτραριστεί στο σπείραμα. Αυτές οι ουσίες προστίθενται στο πρόουρο, συμβάλοντας στην αποτοξίνωση του οργανισμού.

Βήμα 5: Συγκέντρωση των Ούρων στο Αθροιστικό Σωληνάριο

Μετά την επαναρρόφηση και την έκκριση, το υγρό που απομένει είναι πλέον συμπυκνωμένα ούρα. Αυτό το τελικό προϊόν περνά στο αθροιστικό σωληνάριο, όπου απομακρύνεται ακόμα περισσότερο νερό, ώστε τα ούρα να είναι όσο το δυνατόν πιο συμπυκνωμένα, ανάλογα με την ανάγκη του σώματος για κατακράτηση υγρών.

Βήμα 6: Αποβολή των Ούρων

Τα συμπυκνωμένα ούρα ρέουν από τα αθροιστικά σωληνάρια προς τη νεφρική πύελο, την κεντρική κοιλότητα του νεφρού. Από εκεί, τα ούρα κατεβαίνουν μέσω του ουρητήρα στην ουροδόχο κύστη, όπου αποθηκεύονται μέχρι την αποβολή τους από το σώμα.

Συμπέρασμα

Οι νεφροί είναι ζωτικής σημασίας όργανα που επιτελούν πολύπλοκες λειτουργίες για την υγεία και την ισορροπία του σώματος. Μέσα από τους νεφρώνες, τις αρτηρίες, τις φλέβες και τους σωληνίσκους – καταφέρνουν να φιλτράρουν μεγάλες ποσότητες αίματος καθημερινά, αφαιρώντας άχρηστα προϊόντα και τοξίνες από το αίμα μας

Αξίζει να σημειωθεί ότι ο αριθμός των νεφρώνων, των βασικών μονάδων φιλτραρίσματος, είναι σταθερός από τη γέννηση. Δεν μπορούμε να παράγουμε νέους νεφρώνες αν υποστούν βλάβη, κάτι που καθιστά ιδιαίτερα σημαντικό να φροντίζουμε τους νεφρούς μας και να τους προστατεύουμε από καταστάσεις που μπορεί να τους βλάψουν.